Jaarcongres Vereniging van Onderzoeksjournalisten leerzaam en inspirerend
Journalist Peter van Noppen woonde het jaarcongres van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) in Tilburg bij. Het thema was ‘Open de Poorten’. De Nederlandse overheid kan wat openbaarheid betreft nog veel leren van Zweden, zo ontdekte Van Noppen. Hieronder volgt zijn verslag.
Zo’n 400 (onderzoeks)journalisten uit Nederland en Vlaanderen bezochten op 22 en 23 november het jaarcongres van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) in Tilburg. Ze werden in de watten gelegd met een breed scala aan inspirerende presentaties en trainingen om hun onderzoeksvaardigheden bij te schaven. Praktijkcases illustreerden hoe belangrijk het voor het functioneren van onze samenleving is dat de Nederlandse media investeren in onderzoeksjournalistiek. Zo vertelden Pieter Klein van RTL Nieuws en Jan Kleinnijenhuis van Trouw over hun gezamenlijke werk dat leidde tot de kinderopvangtoeslagaffaire bij de Belastingdienst. Huib Modderkolk van De Volkskrant gaf een inkijkje in hoe hij zijn kennis vergaarde over de AIVD. Hij sprak met name over de rol die de Nederlandse geheime dienst speelde bij het saboteren van het nucleaire programma van Iran.
Newspeak
De nadruk van het congres ‘Open de poorten’ lag op de ontoegankelijkheid van overheidsinformatie in de lage landen. We kennen in Vlaanderen en Nederland al jaren de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Maar in de praktijk is die naamgeving eerder een fraai staaltje van Newspeak, (zie de roman 1984 van George Orwell) dan een wet die tot de gewenste openbaarheid heeft geleid. Veel overheidsdocumenten komen niet in aanmerking voor openbaarheid. En in documenten die wel geopenbaard moeten worden na een Wob-procedure, wordt vaak erg veel informatie weggelekt.
Zweden
Nee, dan Zweden. Keynote-speaker Fouad Youcefi, onderzoeksjournalist bij de Zweedse publieke omroep SVT en voorzitter van de Zweedse vereniging van onderzoeksjournalisten, liet zien hoe open de Zweedse overheid is. Zo kreeg hij na een eenvoudig verzoek per e-mail binnen twee uur alle e-mailcorrespondentie van de burgemeester van Göteborg. Inclusief bijlagen. Ook vertelde Youcefi hoe goed de bescherming voor klokkenluiders in Zweden is. Die bescherming gaat zelfs zover dat een journalist die zijn geheime bronnen niet goed beschermt maximaal een jaar gevangenisstraf kan krijgen. Een schril contrast met Nederland waar recent nog een journalist werd gegijzeld door de overheid.
Verslechtering
Op de politieke agenda staat om de Wob binnen enkele jaren te vervangen door een nieuwe wet, de Wet open overheid (Woo). Het oorspronkelijke voorstel van de Woo in 2012 (sic!) zag er nog veelbelovend uit. Maar het meest recente voorstel is een verslechtering ten opzichte van de Wob. Zo hoeft de overheid volgens het laatste voorstel documenten alleen vrij te geven ‘indien dit zonder onevenredige inspanning of kosten redelijkerwijs mogelijk is’. Daarmee krijgt een bestuursorgaan alle kans om te weigeren of te vertragen, want wat zij een onevenredige inspanning of kosten?’ Fouad Youcefi riep de VVOJ en de aanwezige journalisten op grote druk op politici uit te gaan oefenen, zodat we niet van Wob naar Woo en ‘WTF’ gaan. ‘You should be furious. I would be.’
Het bezoek aan het congres ‘Open de poorten’ is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Tilburgs Mediafonds.